ශ්‍රී ලංකාව යනු ලොව මවිත කළ ඉතිහාසයකට උරුමකම් කියන දූපතකි. අප “සංස්කෘතික ත්‍රිකෝණය” ගැන කතා කරන විට, අපගේ මනසට ක්ෂණිකව නැගෙන්නේ අනුරාධපුරය, පොළොන්නරුව සහ සීගිරිය වැනි ලෝක ප්‍රසිද්ධ පුරාවිද්‍යාත්මක නගර ය. එහෙත්, මෙම දැවැන්ත පුරාවිද්‍යා නගරවල සෙවණැල්ලට මුවා වී, ඒ හා සමාන හෝ ඊටත් වඩා ගැඹුරු ඉතිහාසයක් පවසන, එතරම් ප්‍රසිද්ධියට පත් නොවූ අද්විතීය ස්ථාන රැසක් අපේ රටේ සැඟවී තිබේ.
මෙම ලිපියෙන් අප ගවේෂණය කරන්නේ, සංචාරක සිතියමේ ප්‍රධාන තැනක් නොගන්නා, එහෙත් ඉතිහාසයට ආදරය කරන ඕනෑම අයෙකු මවිතයට පත් කළ හැකි, පුරාවිද්‍යාත්මක වටිනාකමකින් යුතු එවැනි සැඟවුණු ස්ථාන දහයක් (10) පිළිබඳවයි.
1. රිටිගල වන සෙනසුන (Ritigala Forest Monastery)
රිටිගල යනු හුදෙක් කන්දක් හෝ නටබුන් කිහිපයක් පමණක් නොවේ; එය අභිරහසකින් වැසී ගිය, ගැඹුරු වනගත පරිසරයක පිහිටි පැරණි ආරණ්‍ය සේනාසනයකි. රාජකීයත්වයේ උදාරත්වය පෙන්වන මාළිගා හෝ දාගැබ් වෙනුවට, මෙහිදී ඔබට හමුවන්නේ භාවනානුයෝගී භික්ෂූන් වහන්සේලා වෙනුවෙන් නිර්මාණය කරන ලද ‘පාධානාඝර’ හෙවත් භාවනා ශාලා ය.
- වටිනාකම: රිටිගල නටබුන්වල ඇති විශේෂත්වය නම්, එහි ඇති සරල නමුත් ඉංජිනේරුමය වශයෙන් දියුණු ගල් පාලම්, ගල් පුවරු අතුරා සකසන ලද දිගු මාර්ග පද්ධති සහ ස්වභාවික පරිසරයට කිසිදු හානියක් නොකර ගොඩනැගිලි ඉදිකර ඇති ආකාරයයි. මෙහි ඇති ‘රෝහල්’ සංකීර්ණය සහ ඖෂධ ඇඹරීමට භාවිතා කළ ගල් ඔරු, පුරාණ සිංහල වෙදකම ගැනද සාක්ෂි දරයි.
- අත්දැකීම: ඝන වනාන්තරය මැදින්, ගල් පඩි දිගේ ඉහළට යනවිට දැනෙන නිහඬතාවය සහ ගුප්ත බව වෙනත් කිසිදු පුරාවිද්‍යා ස්ථානයකදී ඔබට අත්විඳිය නොහැකි වනු ඇත.
2. යාපහුව බලකොටුව (Yapahuwa Fortress)
සීගිරියට බොහෝ සෙයින් සමානකම් කීවද, යාපහුව යනු ශ්‍රී ලංකා ඉතිහාසයේ ඉතා කෙටි කාලයක් (13 වන සියවසේදී) අගනුවර ලෙස පැවති අභිමානවත් පර්වත රාජධානියකි. දළදා වහන්සේ ද කලක් මෙහි තැන්පත් කර තිබුණි.
- වටිනාකම: යාපහුවේ සැබෑ අරුමය නම්, එහි ඇති අලංකාර, විසිතුරු ගල් කැටයම්වලින් සමන්විත පඩිපෙළයි. මෙම පඩිපෙළ දෙපස ඇති “යාපහුවේ සිංහයා” ලෙස ප්‍රකට ගල් කැටයම (දැනට අපගේ රුපියල් 10 නෝට්ටුවේද දැකිය හැක) දකුණු ආසියානු කලා ශිල්පයේ විශිෂ්ටතම නිර්මාණයක් ලෙස සැලකේ.
- අත්දැකීම: පඩිපෙළ නැග ඉහළට ගිය විට, අවට තැනිතලා බිම්කඩේ අංශක 360ක දර්ශනීය දසුනක් දැකගත හැකිය. සීගිරිය තරම් ජනාකීර්ණ නොවීම, මෙම ස්ථානයේ ඇති ඓතිහාසික වටිනාකම සන්සුන්ව විඳගැනීමට අවස්ථාව සලසයි.
3. නාලන්දා ගෙඩිගේ (Nalanda Gedige)
දඹුල්ල සහ නුවර අතර මාර්ගයේ, එතරම් අවධානයට ලක් නොවී පවතින නාලන්දා ගෙඩිගේ, ශ්‍රී ලංකාවේ පුරාවිද්‍යාව තුළ අතිශය සුවිශේෂී ස්ථානයක් ගනී. මෙය ශ්‍රී ලංකාවේ භූගෝලීය මධ්‍ය ලක්ෂ්‍යයේ පිහිටා ඇති බවටද මතයක් පවතී.
- වටිනාකම: මෙහි ඇති සුවිශේෂත්වය නම්, එය හින්දු සහ බෞද්ධ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයේ අපූරු සංකලනයක් වීමයි. දකුණු ඉන්දීය ‘පල්ලව’ ගෘහ නිර්මාණ ශෛලියට අනුව ගලින්ම නිමවා ඇති මෙම ගොඩනැගිල්ල, සමහර වාර්තාවලට අනුව ‘තාන්ත්‍රික බුදු දහමේ’ මධ්‍යස්ථානයක් ලෙසද පැවතී ඇත.
- අත්දැකීම: කුඩා ජලාශයක් අසල, ඉතා නිස්කලංක පරිසරයක පිහිටා ඇති මෙම ස්ථානය, ලංකාවේ සංස්කෘතික විවිධත්වය ගැන කියාපාන නිහඬ සාක්ෂියකි.
4. බුදුරුවගල (Buduruwagala)
වැල්ලවාය නගරයට නුදුරින්, ඝන කැලෑවක් මැද පිහිටි බුදුරුවගල, ලංකාවේ මහායාන බුදු දහමේ බලපෑම විදහා දක්වන ප්‍රධානතම ස්ථානයකි.
- වටිනාකම: මෙහි ඇති දැවැන්ත පර්වතයක, එකම තලයක නෙළා ඇති ප්‍රතිමා හතක් දැකගත හැකිය. මධ්‍යයේ ඇති අඩි 50කට වඩා උස හිටි බුද්ධ ප්‍රතිමාව, ලංකාවේ ඇති උසම ශෛලමය හිටි පිළිම වලින් එකකි. එම ප්‍රතිමාව දෙපස ‘අවলোকිතේශ්වර’ සහ ‘තාරා’ දේවිය ඇතුළු බෝධිසත්ව රූප ත්‍රිත්වය බැගින් නෙළා ඇත.
- අත්දැකීම: ජනාකීර්ණ බවෙන් තොර, නිහඬ වනාන්තරයක පිහිටි මෙම දැවැන්ත, ගාම්භීර ප්‍රතිමා දෙස බලා සිටීම අමතක නොවන අත්දැකීමකි.
5. අරන්කැලේ ආරණ්‍ය සේනාසනය (Arankele Forest Monastery)
කුරුණෑගල දිස්ත්‍රික්කයේ, හිරියාල ප්‍රදේශයේ පිහිටි මෙය රිටිගලට සමාන තවත් භාවනානුයෝගී භික්ෂූන් වහන්සේලා වැඩසිටි සෙනසුනකි.
- වටිනාකම: මෙහි ඇති සුවිශේෂත්වය නම්, ගල් පුවරු යොදා සකසන ලද ඉතා දිගු (සමහරවිට කිලෝමීටරයකටත් වඩා දිග) සක්මන් මළු ය. එමෙන්ම, මෙහි ඇති ජන්ඨාඝර (උණුසුම් පැන් ස්නානය කළ ස්ථාන) සහ රෝහල් සංකීර්ණ, පුරාණ භික්ෂු ජීවිතයේ විනයානුකූල සහ දියුණු ස්වභාවය මනාව පෙන්වා දෙයි.
- අත්දැකීම: ඝන වනාන්තරයකින් වටවී, කුරුළු හඬ මැද මෙම ගල්මං දිගේ ඇවිද යාම මනසට ගෙන දෙන්නේ අප්‍රමාණ ශාන්තියකි. භාවනානුයෝගී ජීවිතයකට ගැලපෙන පරිදි පරිසරය නිර්මාණය කර ඇති ආකාරය විශ්මයජනකයි.
6. මුල්කිරිගල රජ මහා විහාරය (Mulgirigala Raja Maha Viharaya)
දකුණු පළාතේ, හම්බන්තොට දිස්ත්‍රික්කයේ පිහිටි මෙය “දකුණේ සීගිරිය” හෝ “පුංචි දඹුල්ල” ලෙසද හැඳින්වේ. මෙය අඩි 600කට වඩා උස දැවැන්ත පර්වතයක පිහිටි විහාර සංකීර්ණයකි.
- වටිනාකම: මෙය දඹුලු ලෙන් විහාරයට බොහෝ සමානකම් දක්වයි. පර්වතයේ විවිධ මට්ටම්වල කැපූ ලෙන් විහාර 7ක්, සැතපෙන සහ හිඳි බුද්ධ ප්‍රතිමා, මෙන්ම මහනුවර යුගයට අයත් වටිනා බිතුසිතුවම් රැසක් මෙහි දැකිය හැකිය. 19 වන සියවසේදී යුරෝපීයයන් විසින් “මහාවංශය” නැවත සොයාගැනීමට අදාළ එක් පුස්කොළ පොතක් හමුවී ඇත්තේ ද මෙම විහාරස්ථානයෙනි.
- අත්දැකීම: පර්වතය මුදුනටම නැගීම තරමක් වෙහෙසකර වුවත්, ඉහළ සිට දකින අවට පරිසරයේ දර්ශනය (විශේෂයෙන් වෙරළ තීරය දක්වා) ඉතා මනරම් ය.
7. මාළිගාවිල බුද්ධ ප්‍රතිමාව (Maligawila Buddha Statue)
මොණරාගල දිස්ත්‍රික්කයේ, බුත්තලට නුදුරින් පිහිටි මෙම ස්ථානය, පුරාණ රුහුණු රාජධානියේ ශ්‍රේෂ්ඨත්වය විදහාපායි.
- වටිනාකම: මෙහි ඇත්තේ, එකම හුණු ගලකින් නෙළන ලද, අඩි 38කට වඩා උස (ලොව විශාලතම නිදහසේ හිටි ශෛලමය බුද්ධ ප්‍රතිමාවක් ලෙස සැලකෙන) දැවැන්ත බුද්ධ ප්‍රතිමාවකි. මෙම ප්‍රතිමාව 1950 දශකයේදී පමණ කැබලි වී බිම වැටී තිබී, පසුව 1980 දශකයේදී සාර්ථකව ප්‍රතිසංස්කරණය කර නැවත නංවා සිටුවනු ලැබීය.
- අත්දැකීම: ජනප්‍රිය සංචාරක මධ්‍යස්ථානවලින් බැහැරව, ග්‍රාමීය පරිසරයක පිහිටි මෙම දැවැන්ත ප්‍රතිමාව දෙස බලා සිටීමෙන් අතීත ශ්‍රී විභූතිය පිළිබඳ මවිතකර හැඟීමක් ජනිත වේ.
8. කුඩුම්බිගල ආරණ්‍ය සේනාසනය (Kudumbigala Monastery)
නැගෙනහිර පළාතේ, පානම ප්‍රදේශයේ, කුමන ජාතික වනෝද්‍යානයට ආසන්නව පිහිටි මෙය, ලංකාවේ පැරණිතම බෞද්ධ ආරණ්‍ය සේනාසනවලින් එකකි.
- වටිනාකම: මෙහි වටිනාකම රැඳී ඇත්තේ එහි ඈත අතීතයේ ය. ක්‍රිස්තු පූර්ව යුගයට අයත් බ්‍රාහ්මී සෙල්ලිපි සහිත ලෙන් 200කට අධික ප්‍රමාණයක් මෙහි හමුවී තිබේ. මෙය අනුරාධපුර යුගයේ මහා විහාරවලටත් පෙර සිට පැවති, භාවනානුයෝගී භික්ෂූන්ගේ ප්‍රධාන මධ්‍යස්ථානයක් විය.
- අත්දැකීම: වන සතුන් ගැවසෙන ඝන කැලෑවක් මැද, හුදෙකලාව පිහිටි මෙම පර්වතය නැගීම ත්‍රාසජනක අත්දැකීමකි. පර්වත මුදුනට ගියවිට, නැගෙනහිර වෙරළ තීරය සහ වනෝද්‍යානය දක්වා විහිදෙන දර්ශනය අතිශය චමත්කාරජනකයි.
9. පඬුවස්නුවර රාජධානිය (Panduwasnuwara Kingdom)
වයඹ පළාතේ කුරුණෑගල-පුත්තලම මාර්ගයට ආසන්නව පිහිටි මෙය, 12 වන සියවසේදී (පොළොන්නරු යුගයේ) ‘පරාක්‍රමබාහු රජුගේ’ මාමණ්ඩිය වූ ‘පරාක්‍රම පඬිරජු’ විසින් පාලනය කළ ප්‍රාදේශීය රාජධානියකි.
- වටිනාකම: පොළොන්නරුව තරම් විශාල නොවුනත්, මෙහි පැරණි නගරයක තිබිය යුතු සියලු අංග දැකගත හැකිය. පුළුල් දිය අගලක් සහ පවුරකින් වට වූ නගර සැලැස්ම, මාලිගාවේ නටබුන්, ‘උන්මාද චිත්‍රා’ කතා පුවතට සම්බන්ධ යැයි කියන වෘත්තාකාර ‘එක ටැම් ගෙය’ සහ පැරණි දාගැබ් මෙහි පුරාවිද්‍යාත්මක වටිනාකම ඉහළ නංවයි.
- අත්දැකීම: පොළොන්නරුවේ හෝ අනුරාධපුරයේ ඇති ජනකායෙන් තොරව, නිදහසේ පැරණි රාජධානියක නටබුන් අතර ඇවිදීමට, ඉතිහාසය ස්පර්ශ කිරීමට මෙහිදී අවස්ථාව ලැබේ.
10. රිදී විහාරය (Ridi Viharaya – Silver Temple)
කුරුණෑගල දිස්ත්‍රික්කයේ, රිදීගම ප්‍රදේශයේ පිහිටි මෙම විහාරස්ථානය, දුටුගැමුණු රජු (ක්‍රි.පූ. 2 වන සියවස) දවස දක්වා දිවෙන ඉතිහාසයක් ඇති ස්ථානයකි.
- වටිනාකම: රුවන්වැලි සෑය ඉදිකිරීමට අවශ්‍ය රිදී මෙතැනින් හමු වූ බවට ජනප්‍රවාදයේ එයි. මෙහි ඇති ‘මහා විහාරය’ (ප්‍රධාන ලෙන් විහාරය) තුළ මහනුවර යුගයට අයත් අලංකාර බිතුසිතුවම්, බුද්ධ ප්‍රතිමා සහ උඩුවියනක ඇඳ ඇති ‘රසී චක්‍රය’ (රාශි චක්‍රය) දැකිය හැකිය. ඊටත් වඩා වටිනා ‘වරකා වැළඳූ විහාරය’ නම් කුඩා ලෙන තුළ, ඇත් දළින් නිමවා රනින් ආලේපිත දොර උළුවස්සක් ද පිහිටා ඇත.
- අත්දැකීම: මෙය හුදෙක් ලෙන් විහාරයක් පමණක් නොව, ඉතිහාසයේ විවිධ ස්ථර (අනුරාධපුර, මහනුවර) එකම ස්ථානයක දැකගත හැකි කෞතුකාගාරයක් බඳුය.
ශ්‍රී ලංකාවේ ඉතිහාසය යනු හුදෙක් ප්‍රධාන නගර කිහිපයකට සීමා වූවක් නොවේ. රිටිගල වැනි වනගත සෙනසුන්, යාපහුව වැනි කෙටිකාලීන අගනුවරවල්, නාලන්දා ගෙඩිගේ වැනි සංස්කෘතික සංකලනයන් සහ බුදුරුවගල, මාළිගාවිල වැනි දැවැන්ත ප්‍රතිමා, අපගේ අතීතයේ විවිධත්වය සහ ගැඹුර අපට පෙන්වා දෙයි.
මීළඟ වතාවේ ඔබ ඉතිහාසය සොයා සංචාරයක යෙදෙන විට, ප්‍රධාන මාර්ගයෙන් මඳක් බැහැරට ගොස්, මෙම සැඟවුණු නිධාන සොයා යන්නට අමතක නොකරන්න. එම ස්ථාන ආරක්ෂා කර ගැනීමත්, ඒවායේ වටිනාකම මතු පරපුරට කියා දීමත් අප සැමගේ වගකීමකි.
ඔබ දන්නා මෙවැනි වෙනත් සැඟවුණු පුරාවිද්‍යාත්මක ස්ථාන මොනවාද? පහළින් comment කරන්න.
